بازی‌های کامپیوتری و کودکان

تاثیر بازی‌های کامپیوتری بر کودکان:

 در مغز بچه ها چه اتفاقاتی می‌افتد؟

صالح و هستی «تبلت» در دست مشغول بازی کامپیوتری هستند و من با دقت به بازیهاشان نگاه می‌کنم. قهرمان بازی- که بچه ها مسئول هدایتش هستند- باید به سرعت حرکت کند و حواسش به موانعی که هرلحظه با سرعت به او نزدیک می شوند باشد. در این شرایط در مغز بچه ها چه اتفاقاتی می افتد؟
1-    من انسان را «حیوان تئاتریکال» تعریف می‌کنم. یعنی حیوانی که به شدت در نقش هایش فرو می‌رود و نقش ها نه تنها عملکرد ارادی که حتی عملکردهای فیزیولوژیک اتونوم او را نیز تحت تاثیر قرار می¬ دهند. در وضعیت «انگار که» (as if) که در صحنه نمایش، هنگام تماشای فیلم و در حین بازی پیش می آید، فیزیولوژی ما نمی‌تواند خطر واقعی را از خطر مجازی تفکیک نماید و چنان واکنش نشان می دهد که گویا واقعا در میدان جنگ یا در شرایط بحرانی و اورژانسی دیگر قرار دارد. بنابراین در حین این قبیل بازی های کامپیوتری، مقدار زیادی اپی نفرین در جریان خون بچه ها و مقدار زیادی نوراپی نفرین در شکاف سیناپس های مغز آنها آزاد می گردند.
2-    از نقطه نظر شناختی، این حیوانات کوچولوی تئاتریکال، در وضعیت آماده باش قرار دارند چون قرار است هر لحظه با خطری مواجه شوند و به آن واکنش نشان دهند. این وضعیت «آماده باش» را از نظر عملکرد مغزی Hyper Vigilance می نامیم که «ترّصد مفرط» ترجمه شده است. مغز در حالت اماده باشی دچار توجه میدانی می شود. در شرایط «توّجه میدانی» مغز به جای تمرکز بر یک نقطه، بر نقاط زیادی تمرکز می کند و در عوض مدت و عمق توجه اش به هر نقطه کاهش می یابد، یعنی به همه جا اندک زمانی توجه می کند و سپس آن را رها میکند. تکرار دراز مدت این وضعیت که به علّت  اعتیاد به بازی های کامپیوتری رخ می دهد ( در بند بعد توضیح می دهم) باعث می شود مغز این وضعیت خطر را دائمی ارزیابی کند  و وضعیت معمول خود را با این حالت تطبیق دهد. این وضعیت شبیه همان حالتی است که در مغز کودکان دچار (Attention Defecit Disorder) ADD رخ می دهد! مغز کودکان ADD (بیش فعال / کم توجه) دچار توجه میدانی است. آنها مدت کوتاهی روی یک محرک تمرکز می کنند و به سرعت به نقطه دیگر می پرند. از آنجا که تمرکز (Concentration) را، توانایی حفظ توجه (Attention) تعریف می کنيم این کودکان را فاقد توانایی تمرکز می دانیم. توانایی نشستن در کلاس درس، توجه طولانی به درس دادن معلم و سپس توانایی تمرکز طولانی روی انجام تکالیف درسی برای این کودکان ممکن نیست. از دیدگاه تئوری، انجام درازمدت این قبیل بازی های کامپیوتری باعث می شود مغز کودکان شبیه به مغز کودکان ADD گردد!
3-    تنش روانی زیاد موقع انجام این قبیل بازی های کامپیوتری و سپس پایان ناگهانی تنش موقع اتمام هر مرحله از بازی، مغز را در وضعیت Tension-Relax قرار می گیرد و رفع آنی تنش منجر به آزاد شدن مقدار زیادی دوپامین در «هسته آکومبنس» مغز می گردد که مرکز پاداش مغز و در ضمن «کانون اعتیاد مغز» است با این مکانیزم، این قبیل بازی های کامپیوتری اعتیاد آورند.

بنابراین ملاحظه می فرمائید که این قبیل بازی های کامپیوتری در نهایت، چه از نظر تغییرات شناختی که در مغز ایجاد می کنند و چه از نظر اعتیادزایی و وقتی که صرف خود می کنند مخل فعالیت درسی و تحصیلی کودکان هستند. اگر استفاده از این نوع بازی ها محدود نشود جمعّیت زیادی از کودکان محصل را باید با تشخیص «بیش فعالی / کمبود توجه» تحت درمان قرار دهیم!
در پایان ذکر این نکته ضروری است که همه بازی های کامپیوتری دارای این ویژگی ها نیستند حتی به تازگی نرم افزارهای درمانگری تولید شده اند که می توانند در درمان کودکان ADD کمک کننده باشند. فهرست و کارکرد این نوع بازی ها را روانشناسان و روانپزشکانی که در قلمرو درمان های تکنولوژیک کار می کنند به شما معرفی خواهند کرد.

دکتر محمدرضا سرگلزایی، روانپزشک و نویسنده

یونگ، روانشناسی تحلیلی، کهن الگوها